پیش از هر قضاوت، کمی مکث کنیم

🖋️ کیوان دارابخانی

در دنیایی که سرعت انتشار اخبار از سرعت فکر کردن پیشی گرفته، طبیعی است که ذهن‌ها زودتر از واقعیت به قضاوت برسند. این روزها، وقتی خبری درباره یک مسئول، یک نهاد یا حتی یک ماجرای محلی منتشر می‌شود، خیلی از ما ناخودآگاه وارد میدان تحلیل، تفسیر یا حتی داوری می‌شویم؛ بدون آنکه صبر کنیم ببینیم اصل ماجرا چیست.

در علوم ارتباطات، به این وضعیت «واکنش سریع بدون تحلیل» می‌گویند؛ پدیده‌ای که می‌تواند هم اعتماد عمومی را فرسایش دهد، هم باعث آسیب‌های فردی و اجتماعی شود. خیلی وقت‌ها، ما از روی نیت خیر یا حس کنجکاوی، خبری را بازنشر می‌کنیم که ممکن است پایه و اساس درستی نداشته باشد. اما پیامد آن، دیگر از کنترل ما خارج است.

وقتی خبری در فضای مجازی یا حتی رسانه‌های رسمی می‌پیچد، چند پرسش ساده می‌تواند به ما کمک کند که بین واقعیت و شایعه فرق بگذاریم. این‌که منبع خبر چقدر معتبر است؟ لحن و زمان انتشار آن با چه هدفی تنظیم شده؟ آیا هنوز بررسی رسمی انجام شده یا فقط براساس شنیده‌ها داوری می‌شود؟ این‌ها سوال‌هایی‌اند که شاید پاسخشان ساده نباشد، اما از ما یک شهروند آگاه‌تر می‌سازند.

در علوم رسانه ای، مفهومی هست به‌نام سوگیری تأییدی؛ یعنی ما بیشتر دنبال اطلاعاتی هستیم که فرض اولیه ذهن‌مان را تأیید کند، نه اطلاعاتی که آن را اصلاح کند. مثلاً اگر از کسی خوشمان نیاید، خیلی راحت‌تر خبر منفی درباره‌اش را باور می‌کنیم، تا اینکه همان خبر را درباره فردی که دوستش داریم بشنویم. اینجاست که اهمیت «مکث» قبل از داوری روشن‌تر می‌شود.

در جامعه‌ای که هر فردش می‌تواند در نقش یک رسانه ظاهر شود، مهارت مواجهه با خبر، خودش یک سرمایه اجتماعی است. شاید در گذشته مسئولیت اطلاع‌رسانی فقط روی دوش خبرنگاران بود، اما امروز هرکسی که موبایل دارد، می‌تواند تصمیم بگیرد چیزی را پخش کند یا نکند؛ و همین تصمیم ساده می‌تواند به حفظ آرامش یا شعله‌ور شدن یک بحران کمک کند.

پس یاد بگیریم پیش از انتشار یک خبر، چند لحظه مکث کنیم؛ نه به‌خاطر آن‌که بی‌تفاوت باشیم، بلکه برای آن‌که مسئول باشیم. گاهی همین مکث کوتاه، از انتشار یک نادرستی، از ایجاد یک ذهنیت غلط، یا حتی از آسیب دیدن آبروی یک انسان جلوگیری می‌کند.

در دورانی که حرف‌ها بیشتر از آدم‌ها سفر می‌کنند، شاید بد نباشد گاهی دست‌به‌سینه بایستیم و اجازه ندهیم هر خبر، ما را با خود ببرد. این یعنی مسئولیت‌پذیری رسانه‌ای؛ نه فقط برای خبرنگاران، بلکه برای همه ما که در زندگی روزمره، هر لحظه می‌توانیم تصمیم بگیریم روایت‌گر چه چیزی باشیم.

در جهانی که حقیقت اغلب در هیاهوی شایعه گم می‌شود، آن‌چه از ما یک جامعه‌ی بالغ و مقاوم می‌سازد، نه سرعت در واکنش بلکه عمق در درک و دقت در داوری است. مرز میان آگاهی و التهاب، در قدرت تمایز ما میان «اطلاع‌رسانی مسئولانه» و «بازنشر احساسی» رقم می‌خورد. آن‌چه امروز به عنوان یک واکنش ساده‌انگارانه منتشر می‌کنیم، فردا می‌تواند بنیان اعتماد عمومی را سست کند یا آبروی انسانی را خدشه‌دار سازد. حفظ آرامش جمعی، نه با سانسور که با تقویت سواد رسانه‌ای، هوشیاری اخلاقی و بلوغ ارتباطی ممکن می‌شود؛ و این، مسئولیتی است که هر یک از ما در قبال حقیقت، جامعه و آینده داریم.

کیوان دارابخانی رئیس هیئت مدیره انجمن علمی پدافند غیرعامل استان کرمانشاه