معامله‌ای که ایران هم پیاز خورد، هم چوب خورد و هم پول داد

عبدالرضا یاری

برجام، توافقی که قرار بود نقطه‌عطفی در روابط ایران و غرب باشد، در عمل به صحنه‌ای از یک ضرب‌المثل تلخ بدل شد؛ همان که می‌گوید «هم پیاز را خورد، هم چوب را، هم پول داد». ایران با حسن‌نیت وارد مذاکره شد، تعهداتش را پذیرفت و حتی فراتر از آن عمل کرد. قلب راکتور آب‌سنگین اراک با بتن پر شد، سطح غنی‌سازی کاهش یافت، و بسیاری از زیرساخت‌های هسته‌ای که با سال‌ها تلاش علمی و فنی به دست آمده بود، متوقف یا محدود شد. این‌ها همه در حالی بود که ایران انتظار داشت در ازای این اقدامات، تحریم‌های اقتصادی برداشته شود و فضای تعامل و همکاری بین‌المللی فراهم گردد.

اما آنچه در عمل رخ داد، چیزی جز بدعهدی نبود. تحریم‌ها نه‌تنها رفع نشدند، بلکه با بهانه‌های جدید و فشارهای مضاعف ادامه یافتند. ایران در این مسیر، هزینه‌های سنگینی را متحمل شد؛ از خسارت‌های مالی ناشی از توقف پروژه‌های صنعتی و کاهش صادرات، تا از دست رفتن فرصت‌های سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی. این همان «پولی» بود که ایران داد؛ سرمایه‌ای که در ازای اعتماد به وعده‌های غربی‌ها، از دست رفت.

در کنار این، «پیاز» تحریم‌ها همچنان در سفره ایران باقی ماند. مردم با تورم، کاهش ارزش پول ملی، و محدودیت‌های بانکی و تجاری دست‌وپنجه نرم کردند. نه‌تنها گشایشی حاصل نشد، بلکه فشارها بیشتر شد. و در نهایت، «چوب» مکانیسم ماشه فرود آمد؛ آخرین تیر خلاص غرب به تابوت برجام. مکانیسمی که با فعال شدن آن، تحریم‌های سازمان ملل به‌طور خودکار بازگشتند، بی‌آنکه ایران نقضی در تعهداتش کرده باشد.

شهادت دانشمندان هسته‌ای ایران نیز در این مسیر، نماد دیگری از هزینه‌هایی بود که کشور پرداخت؛ نه‌تنها مالی، بلکه انسانی و علمی. این‌ها همه نشان داد که در این معامله، ایران نه‌تنها سودی نبرد، بلکه از سه جهت ضربه خورد: هم تعهداتش را انجام داد و زیرساخت‌هایش را از دست داد، هم تحریم‌ها باقی ماندند، و هم در نهایت با فعال شدن مکانیسم ماشه، مجازات شد، معامله‌ای که در آن، ایران هم پیاز را خورد، هم چوب را، و هم پول داد.